معرفی گنبد خشتی مشهد مقدس 🕌| آدرس 🗺️+ معماری ⚒️| تصاویر📸

گنبد خشتی از آثار تاریخی و مذهبی در شهر مشهد، با فراهم داشتن امکانات زیارتی فراوان، به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری مذهبی و زیارتی کشورمان شناخته می‌شود. یکی از جاذبه‌های تاریخی و معنوی این شهر، گنبد خشتی است که حدود ۵۰۸ سال پیش بنا شده و آرامگاه امامزاده سید محمد را در خود جای داده است. این مکان به خاطر نسبت به امام موسی بن جعفر (ع) و پیوند معنوی با او، برای مسلمانان و مردم این منطقه بسیار محترم و مقدس است.

وفات سید محمد در سال ۸۳۲ هجری قمری رخ داده که در آن زمان، شاهرخ تیموری حکومت می‌کرده است. با توجه به اینکه گنبد خشتی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مراکز مذهبی در مشهد محسوب می‌شود، هر ساله تعداد زیادی زائر از این مکان بازدید می‌کنند. این آرامگاه با معماری خاص خود، علاوه بر جذابیت تاریخی، محلی از آرامش و ارامش برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد.

بیشتر بخوانید: جاهای دیدنی مشهد 

گنبد خشتی کجاست؟

آدرس گنبد خشتی در شهر مشهد، واقع در بلوار طبرسی، پس از میدان طبرسی، در کوچه‌ای قرار دارد که به نام “کوچه گنبد خشتی” شناخته می‌شود.

مسیر دسترسی:
یکی از دلایلی که باعث جذابیت بیشتر و بازدید فراوان از گنبد خشتی در تورهای مشهد می‌شود، فاصله کم آن از حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) است. با فاصله 500 متری از حرم امام رضا، دیدن گنبد خشتی مشهد آسان و دسترسی‌پذیر است. برای رسیدن به این مکان تاریخی و مذهبی، ابتدا به حاشیه خیابان طبرسی بروید، سپس وارد کوچه گنبد خشتی شوید که در نزدیکی چهارراه نوجوانان واقع است. با یک پیاده‌روی کوتاه، به این جاذبه فرهنگی می‌رسید.

گنبد خشتی از زمانهای قدیم جذب اهمیت بوده و برای علاقه‌مندان به هنر و معماری اسلامی، همواره جذابیت داشته است. مکان‌گذاری آن در بخشی از شهر که فضای بافت تاریخی و سنتی دارد، فرصتی را فراهم می‌آورد تا علاوه بر دیدن گنبد خشتی، از سایر جاذبه‌های تاریخی و مذهبی شهر مشهد نیز لذت ببرید.

معرفی گنبد خشتی مشهد

گنبد خشتی در زمان حکومت شاه عباس اول، به دستور او بر روی مزار «امیر سلطان غیاث الدین محمد بن امیر طاهر الموسوی» که به نام شاهزاده محمد یا سلطان محمد هم شناخته می‌شد، ساخته شده است. بر اساس شجره‌نامه‌های موجود، این فرد با ۱۷ واسطه نسل به امام موسی بن جعفر رجوع می‌کند. زمان وفات سلطان محمد را در سال ۸۳۲ هجری قمری ثبت کرده‌اند، اما اطلاعات دقیقی از زمان تولد او در دست اجداد امامزاده سلطان محمد از قرن پنجم تا نهم هجری موجود نیست. این نام و خاندان او بر روی بسیاری از آثار تاریخی موجود در آستان قدس رضوی، مانند کتیبه‌ها، سنگاب‌ها، کاشی‌کاری‌ها و غیره، به چشم می‌خورد. در کل، خاندان سید محمد در دوره‌های تاریخی مختلف، از افراد بارز و تأثیرگذار در شهر مشهد بوده‌اند.

معماری گنبد خشتی مشهد

پلان گنبد خشتی مشهد شامل بخش‌های زیر است:

1. گنبد ساقه‌دار در بخش بالایی ساختمان.
2. چهارطاق اصلی که دارای چهار ایوان است و روی سرداب قرار دارد.
3. سرداب.

تمام اجزای مسجد گنبد خشتی با استفاده از آجر و گچ ساخته شده‌اند. گنبد این مسجد، با ارتفاع حدود ۱۴.۹ متر، از نوع ۲ پوشش است که داخل آن با استفاده از مقرنس کاری‌ های گچی زیبا تزیین شده است. در داخل ساختمان، یک سرداب وجود دارد که دو سنگ قبر را در خود جای داده است. همچنین چهار ایوان اصلی در چهار جهت اصلی بنا وجود دارند، که یکی از آنها به عنوان ورودی اصلی و سه ایوان دیگر به عنوان فضای نورگیر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

استفاده از چهار پیلگوش تزیینی در بخش بالایی این ساختمان، باعث می‌شود تا فضای چهارپهلوی آن تبدیل به یک فضای ۸ ضلعی شود و در بخش زیرین، هشت پنجره را در خود جای دهد. گنبد خشتی دارای دو پوشش است، گنبد زیرین با تزییناتی مانند مقرنس کاری‌های گچی و گنبد بیرونی با ساختار ساده‌تر اما باز هم جذاب است. هنگام ساخت این ساختمان، ۱۷ آیه اول سوره واقعه با خط زیبا در قسمت زیرین گنبد داخلی نوشته شد. این کتیبه از ضلع جنوبی شروع شده و دور تا دور گنبد می‌چرخد.

بیشتر بخوانید: خانه تاریخی داروغه مشهد

مرمت و بازسازی گنبد خشتی در طول زمان

گنبد خشتی مشهد، همانند سایر آثار تاریخی و مذهبی، در طول تاریخ فراز و نشیب‌ های زیادی را طی کرده و بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. یکی از اولین مراحل مرمت این ساختمان معروف مربوط به دوره قاجاری است. در این دوره، همه قسمت‌های داخلی نیاز به مرمت اساسی داشتند و بخش‌های مختلفی از گنبد‌ خشتی فرسایش دیده بودند. به همین دلیل، بخش‌های مختلف مکان بهسازی شدند و کتیبه‌ها و مقرنس‌ها رنگ‌ آمیزی مجدد شدند.

زمان دقیق این مرمت‌ ها در دسترس نیست، اما قبل از سال ۱۳۰۰ هجری قمری انجام شده‌اند. در سال ۱۳۷۸، گنبد‌ خشتی دوباره مورد مرمت قرار گرفت و سازمان میراث فرهنگی خراسان با دقت تمام لایه‌های تزیین شده در دوران قاجار را بازسازی کرد. این مرمت اساسی در سال ۱۳۸۰ به پایان رسید و باعث بهبود ظاهر و استحکام گنبد خشتی شهر مشهد شد.

مزار داخلی گنبد خشتی مشهد

در زیر بنای گنبد خشتی مشهد، آرامگاهی وجود دارد که به نام شناخته می‌شود. این آرامگاه در سرداب گنبد‌ خشتی واقع شده است، اما در بخش کف رواق نیز می‌توانید سنگ قبری بسیار زیبا را مشاهده کنید. این سنگ قبر ابعادی برابر با ۱۸۳ در ۷۶ سانتیمتر دارد و ارتفاع آن تا ۷۹ سانتیمتر می‌رسد. سنگ قبر به صورت صندوقی برش داده شده است و بر روی آن آیات قرآنی به خط کوفی و معلقی، شجره نامه کامل سلطان محمد تا حضرت بهت علی، نقوش زیبای گل و گیاه و دیگر الگوها حکاکی شده‌اند. سطح روی سنگ دارای یک حاشیه است که در آن سلام و صلوات بر چهارده معصوم به خط ثلث و در شش قاب حک شده است.

همچنین در بخش میانی سنگ، آیات ۱۵ تا ۱۹ سوره آل عمران در یک قاب تزیینی و به خط ثلث کتیبه شده‌اند. این حکاکی‌ها و نقوش زیبا در ضلع‌های جانبی سنگ‌قبر نیز مجدداً به چشم می‌خورند و زیبایی آن را افزایش می‌دهند. اگرچه بخش‌های پایینی سنگ به دلیل تماس با زمین و رطوبت، دچار فرسایش و خوردگی شده‌اند، اما قسمت‌های بالایی که سالم است، به راحتی مشاهده می‌شود. این سنگ قبر به زمان درگذشت سلطان محمود برمی‌گردد و مورخان آن را به سال ۸۳۲ هجری قمری نسبت میدهند. در حال حاضر، به دلیل حفاظت بهتر، سنگ درون یک ضریح خاص قرار دارد و دسترسی به متن‌های روی آن محدود شده است.