حرم امام رضا (ع) کجاست | تاریخچه | بخش های مختلف | جاذبه های اطراف | عکس

حرم امام رضا (ع)، یکی از جاهای دیدنی خراسان رضوی است که هر ساله میلیون‌ها زائر را از سرتاسر ایران و جهان به خود جلب می‌کند. این مقام مقدس تاریخی چندین بار تغییرات و گسترش‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. طبق روایات تاریخی، امام رضا (ع) شخصاً در سفر به مرو، مکان دقیق حرم را مشخص و انتخاب نموده‌اند.

حرم امام رضا (ع) کجاست؟ (مسیر دسترسی)

حرم امام رضا یکی از جاذبه های گردشگری مشهد می باشد که تنها حدود 2 کیلومتر با مرکز شهر فاصله دارد.

مسیر دسترسی به حرم امام رضا (ع):

در حال حاضر، چهار خیابان اصلی به حرم امام رضا در مشهد منتهی می‌شوند و هرکدام از این خیابان‌ها ورودی مخصوص به خود را دارند:

• خیابان امام رضا: از ورود اصلی این خیابان، دو ورودی مهم به نام‌های باب الرضا و باب الجواد شناسایی می‌شود.
• خیابان نواب صفوی: در صورت ورود از سمت خیابان نواب صفوی، ورودی نواب صفوی شما را به حرم هدایت خواهد کرد.
• خیابان طبرسی: اگر مسیر شما از خیابان طبرسی است، ورود از طریق شیخ طبرسی به حرم خواهد بود.
• خیابان شیرازی: در صورت انتخاب خیابان شیرازی، ورودی شیخ طوسی برای شما فراهم می‌شود.

علاوه بر این، چهار ورودی فرعی نیز در خیابان‌های اطراف حرم واقع شده است:

• ورودی کوثر: بین خیابان نواب صفوی و خیابان امام رضا قرار دارد.
• ورودی غدیر: بین خیابان شیرازی و خیابان خسروی نو قرار دارد.

ورودی‌های شرقی و غربی همچنین شما را به درون صحن جامع رضوی هدایت می‌کنند:

• ورودی شرقی: بین ورودی غدیر و باب الجواد واقع شده است.
• ورودی غربی: بین ورودی کوثر و باب الرضا قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید: خیابان های معروف مشهد

رشد و آبادانی حرم امام رضا (ع) در دوره‌ حکومت عباسی

در گذر زمان و در مقابل سختی‌ها و ظلم‌هایی که حکومت عباسی به حرم مطهر امام رضا (ع) وارد کرده بود، حرم این مقام معظم با عنایات و حفظ الهی، به روزهای روشن و آبادانی دست یافت. این روضه مقدس، در مقابل تحمل نابرابری‌ها و ستم‌هایی که به آن وارد شده بود، با برکت خاص خداوند، از هرگونه آسیبی محافظت یافت. حضرت امام رضا (ع) با کرامات و معجزات خاص خود، جایگاه خود را در قلوب مردم آن زمان افزایش داده و به‌ویژه اهالی خراسان و نیز افرادی از سراسر اسلام، با ارادت و محبت به حرم مطهر ایشان مشغول به زیارت شدند. این ارادت و اقبال مردم، باعث شد تا حکومت‌ها و امرای خراسان به توسعه و ساختاردهی به حرم امام رضا (ع) توجه بیشتری داشته باشند.

تاریخچه ساخت حرم و ضریح امام رضا (ع)

بنا به تاریخ موجود در کتیبه‌های حرم مطهر امام رضا (ع)، فرآیند ساخت و توسعه حرم این مقام معظم از دوره‌های سامانیان آغاز گردیده است و به مرور زمان، افراز و تجدید نظر در ساختار حرم ادامه یافته است. این ساختمان‌ها با تأثیرگذاری مردم، حکومت‌ها، و معماران برجسته، به یکی از بزرگترین و مهم‌ترین مراکز زیارتی و فرهنگی اسلامی تبدیل شده‌اند.

در طول دوره سامانیان، نخستین ساختمان‌های حرم به دلیل افتتاح این مکان مقدس و افزایش تعداد زائران شروع به ساخته شد. از آن زمان، مردم با عشق و اراده خود به حرم مطهر، در توسعه و نگهداری آن نقش مهمی ایفا کردند. در دوره‌های مختلف، افراد با اختلافات اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی در این کار سهیم بوده و به حفظ و گسترش حرم امام رضا (ع) اسهام کرده‌اند. معماران حرم مطهر نیز با داشتن دانش و هنر برجسته، در تزئینات، زیباسازی و ایجاد ساختمان‌هایی با ارزش تاریخی و هنری به حرم جلالت افزوده‌اند. کتیبه‌ها و حکاکی‌هایی در ساختار حرم نقوش زیبایی از هنر معماری اسلامی به نمایش گذاشته‌اند.
ضریح امام رضا (ع)، مکمل حرم مطهر رضوی، دارای تاریخچه‌ای فراوان و پر از ارزش است. فضای زیر گنبد رضوی که به روضه منوره معروف است، شامل ضریح مقدس حضرت امام رضا (ع) است. این فضا با مساحت ۱۸۹٫۰۳ متر مربع، از چهار صفه به نام‌های جنوبی، شرقی، شمالی و بالا سر حضرت به رواق‌ها متصل می‌شود. تاریخچه ضریح امام رضا (ع) شامل ایجاد صندوق‌های مختلف بر مزار امام و سپس نصب اولین ضریح چوبی با تزئینات طلایی در زمان شاه طهماسب است. این ضریح به عنوان پنجمین ضریح، تحت مدیریت استاد محمود فرشچیان و با همکاری هنرمندان معاصر در سال ۱۳۷۹ نصب شد.

ضریح کنونی امام رضا (ع) دارای ابعاد ۳ در ۴ متر و وزن ۱۲ تن است. تزئینات آن شامل دو سوره “یس” و “هل اتی” با نگارشی ویژه به گونه‌ای که در هر چهار راس ضریح به کلمه “الله” ختم می‌شود. از گل آفتابگردان به عنوان نمادی از خورشید و القاب معصومان در تزئینات ضریح نیز استفاده شده است. ضریح امام رضا (ع) از صنایع هنری و معماری حرم مطهر رضوی است که به‌عنوان نمادی از ارادت و ایمان مسلمانان به امام رضا (ع) به چشم می‌آید.

ویژگی ضریح امام رضا(ع):

• مساحت: ۱۸۹٫۰۳ متر مربع
• اولین ضریح: ضریح چوبی با تزئینات طلایی در زمان شاه طهماسب
• سال نصب پنجمین ضریح: سال 1379 تحت مدیریت استاد محمود فرشچیان
•  ابعاد ضریح کنونی: ابعاد ۳ در ۴ متر و وزن ۱۲ تن 

مساحت حرم امام رضا (ع)

حرم امام رضا (ع) یکی از مقدس‌ترین مکان‌های ایران و سراسر جهان است. این حرم با توجه به ارزش‌های معنوی، تاریخی، هنری و معماری‌اش، جاذبه‌ای برای عاشقان و زائران بی‌شمار است. با توسعه حرم پس از انقلاب اسلامی، مساحت کل حرم به بیش از یک میلیون متر مربع رسیده و گنجایش بیش از ۷۰۰ هزار نفر را دارد.

این حرم شامل انواع بناها و زیرساخت‌های متنوعی است که زیبایی و ارزش آن را افزایش داده‌اند. از مهمترین بناهای حرم می‌توان به آرامگاه نورانی امام رضا (ع)، دو صحن کهنه و نو، بست‌های شرقی و غربی، و صحن جامع اشاره کرد. حضور زائران در این حرم متبرک به عنوان یک تجربه معنوی و متفاوت شناخته می‌شود. ارادت و محبت مردم و مسئولان به امام رضا (ع) باعث توسعه و بهبود مداوم حرم شده و این مکان مقدس را به یک مجموعه جهانی و ملی تبدیل کرده‌اند.

مشخصات حرم:

• مساحت حرم پس از انقلاب: مساحت کل حرم به بیش از یک میلیون متر مربع رسیده
• گنجایش: بیش از ۷۰۰ هزار نفر

بازسازی حرم امام رضا (ع)

• دوره‌ی سامانیان: ابتدا بنایی ساده با یک قبه‌ی ساده برای حرم امام هشتم (ع) وجود داشت.
• عصر دیلمیان: در دوره‌ی دیلمیان، تعمیرات اساسی صورت گرفت و این مکان به نام “مشهد الرضا” شناخته شد.
•  زلزله ۱۵ ربیع‌الثانی سال ۱۰۸۴ قمری: زلزله باعث تخریب دو سوم شهر مشهد شد و به بازسازی حرم امام رضا (ع) نیاز شد.
•  تاریخ‌های مختلف: در طول تاریخ ایران، بازسازی‌های متعدد در حرم امام رضا (ع) صورت گرفته است.
• تاثیر عوامل طبیعی: رطوبت و عوامل طبیعی دیگر نیز باعث فرسودگی ساختمان شده و نیازمند تعمیرات مکرر شد.
•  برآورد دقیق مقدار طلا: به دلیل تعداد زیاد بازسازی‌ها و عوامل مختلف، برآورد دقیقی از مقدار طلا به کار رفته وجود ندارد. حرم امام رضا (ع) در طول ۱۲۰۰ سال تاریخ خود، به دلیل مختلف، بارها بازسازی و تعمیر شده است، اما به دلیل تغییرات زمان و اطلاعات محدود، جزئیات دقیق این بازسازی‌ها در دسترس نیست.

وقایع و حوادث حرم امام رضا (ع)

1. تخریب آرامگاه در دوران غزنویان: آرامگاه امام هشتم به دستور غزنویان، به ویژه سبکتکین، تخریب شد، اما پسر او بازسازی کرد.
2. یورش ازبک‌ها در دوران صفویان: دو بار یورش ازبک‌ها به مشهد، منجر به قتل عام و تاراج حرم شد. بازسازی و ترمیمات توسط شاه عباس صورت گرفت.
3. تاراج حرم توسط روس‌ها: در سال ۱۳۳۰ قمری، حرم توسط روس‌ها به توپ بسته شد، و در طول چهار روز تاراج و تخریب شد. بازسازی در دوران سلطان حسین میرزا نیرالدوله صورت گرفت.
4. واقعه حرم گوهرشاد: در تیر سال ۱۳۱۴، پس از اعتراض مردم به قانون کشف حجاب، واقعه حرم گوهرشاد رخ داد و قزاق‌ها با اقدامات خشونت‌آمیز، مردم را پراکنده کردند.
5. حوادث دیگر: وقایع ناگوار مانند یورش ازبک‌ها در دوره‌های مختلف، تاراج حرم در دوران پادشاهان قاجار، واقعه انقلاب پهلوی، و حادثه انفجار در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۷۳ نیز جزء واقعات حرم مطهر بوده‌اند.

اقدامات حکومت های مختلف برای حرم امام رضا (ع)

سامانیان: آغازین برگزاری آبادانی حرم امام رضا (ع)

به گفته تاریخ، ابوبکر شهمرد، از پیشکاران نوح بن منصور سامانی، شهادت‌گاه علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، امام هشتم شیعیان را آباد کرد. این ویژگی اولین نقش مهم در زندگی حرم امام رضا است که به عهده پیشوایان این دوره بود. بنا به گزارش ابن بابویه، محمد بن عبد الرزاق طوسی و امیر محمدیه، از امرای عهد سامانی، در این دوره نسبت به حفاظت و توسعه حرم امام رضا (ع) توجه ویژه داشتند و تزییناتی را در حرم به وجود آوردند. همچنین، دیالمه نامیده می‌شود که در اوایل قرن چهارم هجری قمری به دستور عضد الدوله دیلمی، به ترمیم و تزئین حرم امام رضا پرداخت.

غزنویان: عمارت مشهد توس تحت سلطنت محمود غزنوی

در دوره غزنویان، سلطان محمود غزنوی به ساختمان حرم امام رضا (ع) توجه خاصی داشت. عمارت مشهد توس تحت سلطنت این حاکم قرار گرفت و پس از تخریبی که پدر او (سبکتکین غزنوی) در قبه حرم به وجود آورده بود، محمود غزنوی عمارت حرم را از نو ساخت و بنایی زیبا را بر آن بنیان نهاد. همچنین، ابوالحسن عراقی یا دبیر نام دار، در اوایل قرن پنجم، همزمان با مرمت حرم، مسجد بالا سر حضرت را ساخت.

سلجوقیان: ساخت گنبد اول در حرم

در دوره سلجوقیان، امیر عماد الدوله در اوایل قرن ششم هجری قمری، اقدام به ساخت اولین گنبد بر روی حرم امام رضا (ع) کرد. همچنین، شرف الدین ابو طاهر قمی، وزیر سلطان سنجر، گنبدی را بر فراز حرم امام رضا بنا کرد و ترکان زمرد سلجوقی نیز ازاره حرم را با کاشی‌های نفیس سنجری تزیین کرد. این دوره نقطه عطفی در زیبایی و تزیینات حرم امام رضا به شمار می‌رود.

خوارزمشاهیان: نقش طلایی کاشی‌های سنجری

در دوره خوارزمشاهیان، توجه به کاشی‌کاری در حرم امام رضا  در شهر مشهد افزایش یافت. در اوایل قرن هفتم هجری قمری، آراستن ازاره حرم با کاشی‌های ممتاز، معروف به کاشی سنجری، به عنوان نقطه برجسته این دوره محسوب می‌شود. در این زمان، نقش مهمی بر کاشی‌کاری در حرم امام رضا به خصوص با استفاده از کاشی‌های سنجری افتخارآفرین شد. این گذار نقطه آغازینی در تاریخ حرم امام رضا بود که با نهایت عشق و اراده مسلمانان و تأثیرگذاری پیشوایان و حکومت‌های هر دوره، به طور پیوسته توسعه یافته و به یکی از بزرگترین مراکز زیارتی و فرهنگی جهان تبدیل شده است.

سنگ قبرهای بقعه متبرکه حرم امام رضا (ع)

اولین سنگ قبر (سنگ مرمرین)

سنگ مرمرین اولین سنگ قبر در بقعه متبرکه حرم امام رضا (ع) است که در سال 6 هجری قمری ساخته شد. این سنگ قبر ابعادی به طول 40 سانتیمتر و عرض 30 سانتیمتر دارد. با تاریخچه طولانی و قدمت بالا، این سنگ به دلیل ارتباط مستقیم با زندگی امام رضا (ع) و ارزش تاریخی و معنوی آن، به عنوان یکی از نمادهای مهم حرم، در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.

سنگ سفید مرمرین آهکی (دومین سنگ قبر)

دومین سنگ قبر حرم امام رضا (ع)، سنگ سفید مرمرین آهکی است که ابعاد آن با ابعاد سنگ مزار اول متفاوت است. این سنگ مزار دوم دارای طول 60 سانتیمتر و عرض 40 سانتیمتر است. در حال حاضر، این سنگ بر روی سرداب حرم قرار دارد.

سنگ مقبره زیبا (سنگ مزار سوم)

در سال 1379، همزمان با گذاردن ضریح پنجم، سنگ مزار زیبای دیگری برای امام هشتم، حضرت رضا (ع) ساخته شد. این سنگ مزار جدید، با ابعاد 2.20 متر طول و 1.10 متر عرض، به رنگ سبز چمنی است و از معدن توران پشت یزد استخراج شده است. این سنگ به خط عربی حکاکی شده و در موزه آستان قدس رضوی به نمایش گذاشته شده است.

متن حکاکی بر روی سنگ مزار سوم حرم امام رضا (ع):

«هذا هو المرقد الشریف للامام التقی النقی الصدیق الشهید، وارث الانبیاء والمرسلین، ثامن الائمه المعصومین من اهل بیت رسول رب العالمین، حجه الله علی الخلق اجمعین، سیدنا و مولانا ابی الحسن الرضا علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین. وُلد بالمدینه فی الحادی عشر من ذی القعده عام 148 و استشهد بطوس فی آخر صفر سنه 203 من الهجره النبویه و قد جدّد هذا المضجع المطهر عام 1418 هـ.ق.»

صحن های حرم امام رضا (ع)

صحن‌های حرم امام رضا (ع) 9 عدد هستند و به نام‌های مختلف شناخته می‌شوند. این صحن‌ها به ترتیب زیر هستند:

1. صحن انقلاب یا صحن کهنه (صحن عتیق):

• قدیمی‌ترین صحن حرم با مساحت ۶۷۴۰ متر مربع.
• ایوان طلای نادری در جنوب و ایوان عباسی در شمال از بناهای معروف این صحن هستند.
• نقاره خانه، ساعت بزرگ، پنجره فولاد، و ساعت معاون از جمله بخش‌های مهم این صحن هستند.

2. صحن آزادی (صحن نو):

• ایوان عظیم الشانزلیه و ایوان محمد شریف در این صحن وجود دارد.
• مساحت این صحن ۷۰۰۰ متر مربع است.

3. صحن قدس:

• ویژگی این صحن، بنای جمکران و ساعت قدس است.
• مساحت این صحن ۲۴۰۰۰ متر مربع است.

4. صحن جامع رضوی:

• شامل مرقد امام رضا (ع) و مراکز مذهبی و خدماتی است.
• بناهای معروف این صحن شامل حرم مطهر، بارگاه رضوی، و ضریح پنجم هستند.

5. صحن غدیر:

• مساحت این صحن ۱۰۰۰۰ متر مربع است.
• ویژگی آن شامل حرم مطهر، آب‌زیارت غدیر، و بنای باران‌گیری است.

6. صحن هدایت:

• حرم مطهر و مرقد شیخ طوسی در این صحن قرار دارد.
• مساحت این صحن ۲۰۰۰ متر مربع است.

7. صحن بعثت: 

این صحن شامل حرم مطهر و مرقد امام هشتم، حضرت علی بن موسی الرضا (ع) است.

8. صحن جمهوری اسلامی:

این صحن در غرب حرم واقع شده و مساحتی بالغ بر ۷۰۰۰ متر مربع دارد.

9. صحن کوثر:

این صحن شامل حرم مطهر، آب‌زیارت کوثر، و بنای احیاء آب‌زیارت کوثر است.

گنبد و گل دسته های حرم

گنبد طلای حرم امام رضا (ع) یکی از جلوه‌های زیبای معماری حرم مطهر است. این گنبد از دو ساختار داخلی به نام “خود” و خارجی به نام “آهیانه” تشکیل شده است. گنبد داخلی یا “قبه” را می‌توان از داخل روضه منوره مشاهده کرد. این گنبد با تاریخچه‌ای طولانی از دوران سلجوقیان تا دوره حاکمیت پهلوی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. اولین قبه‌ای که بر فراز مرقد امام رضا (ع) وجود داشت، برای پدر مامون در بقعه‌ی هارونی ساخته شد. در طول تاریخ، این گنبد تحت تعمیرات و مرمت‌های متعددی قرار گرفته است. زلزله‌ها و تخریب‌ها باعث شده تا بارها و بارها این بنا ترمیم شود. طلاکاری‌ها و تزیینات با ارزش افزوده‌ای به این گنبد افزوده‌اند. در هر دوره تاریخی، مرمت و نگهداری از این ساختمان مقدس انجام شده و زیبایی و جلال آن حفظ شده است.

گلدسته‌ها یکی از عناصر جلب توجه در حرم مطهر رضوی هستند. این گلدسته‌ها یا مناره‌ها از طراحی‌ها و تزیینات هنری خاصی برخوردارند. از جمله گلدسته‌های مهم حرم مطهر امام رضا (ع) می‌توان به گلدسته‌های صحن انقلاب و گلدسته‌های قرار گرفته در صحن جامع رضوی اشاره کرد. این مناره‌ها به واسطه زیبایی و ارتفاع آن‌ها، جلب توجه زوار و بازدیدکنندگان حرم مطهر را به خود جلب کرده‌اند. همچنین در تعمیرات اخیر، ورقه‌های مسی با روکش طلا به جای خشت‌های گلی بر روی گنبد طلای حرم نصب شده‌اند. این تغییرات باعث استحکام و طولانی‌مدت شدن ساختمان شده است. آرامگاه امام رضا (ع) و گنبد طلای حرم، علاوه بر اهمیت مذهبی، ارزش‌های تاریخی و هنری بسیار زیادی نیز دارند و به عنوان یکی از مقدس‌ترین مکان‌های مسلمانان جهان شناخته می‌شوند.

محل دفن امام رضا

امام رضا (ع) در سرداب زیر گنبد حرم مطهر واقع شده و این سرداب از طریق رواق دارالاجابه قابل دسترسی است. در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی، سرداب مورد مرمت قرار گرفته و به‌طور همزمان با نصب ضریح پنجم تقویت شد. مرقد امام رضا (ع) در این مکان مقدس قرار دارد و با رواج دینی و زیارت‌طلبی، مسلمانان از این مکان مقدس بازدید می‌کنند.

مقبره های دیگر مشاهیر در حرم

• مزار حاج حسنعلی اصفهانی: معروف به “نخودکی”، بر اساس وصیت خودش زیر پای زائران دفن شده و در ضلع شمالی صحن انقلاب واقع است.
• مقبره شیخ هاشم قزوینی: استاد بزرگی که در حوزه‌های فقه و علوم اسلامی فعالیت داشته و در حوزه‌ی شمالی صحن انقلاب دفن شده است.
• مقبره شیخ حر عاملی: نویسنده کتاب “وسائل الشیعه” که ۲۰ سال برای نگارش آن زمان برده و در حوزه شمالی صحن انقلاب مدفون شده است.
• علامه محمد تقی جعفری: شخصیت برجسته در علوم اسلامی که در حوزه‌ی شمالی صحن انقلاب دفن شده است.
• مقبره شیخ جعفر مجتهدی: شخصیت دینی برجسته که در حوزه‌ی شمالی صحن انقلاب مدفون است.
• مقبره حاج آخوند تربتی: شخصیت دینی معروف که در حوزه‌ی شمالی صحن انقلاب دفن شده است.
• مقبره شیخ طبرسی: یکی از علمای بزرگ شیعه که در حوزه‌ی شمالی صحن انقلاب مدفون است.
• مقبره شیخ بهایی: معمار بخشی از صحن انقلاب و در حوزه‌ی شمالی صحن دفن شده است.
• مقبره شیخ محمد عارف (پیر پالاندوز): شخصیت دینی که در حوزه‌ی شمالی صحن انقلاب مدفون است.

مساجد حرم امام رضا (ع)

1. مسجد بالاسر حضرت:

• کوچک‌ترین مسجد حرم مطهر رضوی با ارتفاع ۱۰ متر و طول ۸ متر.
• ساخته شده در دوران غزنویان و اولین مسجد بعد از روضه منوره.
• از سنگ‌های مرمر و کاشی‌های مزین به آیات و احادیث ساخته شده است.
• محلی پرطرفدار برای نماز زیارت زائران حرم مطهر.

2. مسجد گوهرشاد:

• ساخته شده به دستور بانو گوهرشاد، همسر میرزا شاهرخ تیموری در قرن نهم هجری.
• به عنوان قدیمی‌ترین مسجد جامع مشهد شناخته می‌شود.
• زیبایی هنر و معماری ایرانی با چهار ایوان و گنبد آن آشکار است.

زائران و مهمانان امام رضا (ع)

1.  تعداد زائران: حرم امام رضا (ع) سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر ایرانی و غیرایرانی را به خود جذب می‌کند. عراقی‌ها بیشترین تعداد زائران غیرایرانی را تشکیل می‌دهند.
2. تسهیلات اسکان: برای اسکان زائران، علاوه بر هتل‌ها، مؤسسات مذهبی نیز امکانات اسکانی را فراهم کرده‌اند. زائرسراها، هاستل‌ها و شهرک زائری از این امکانات مهمانان بهره‌مند می‌شوند.
3. مهمان‌سرای حضرت: مهمان‌سرای حضرت در نزدیکی بست شیخ حر عاملی و صحن غدیر واقع شده است و به زائران و مجاوران حرم پذیرایی می‌کند.
4. آماده‌سازی غذا: زائران می‌توانند غذاهای متبرک حضرت را دریافت کنند. ثبت‌نام برای دریافت دعوت‌نامه از طریق اپلیکیشن رضوان یا ارسال عدد ۳ به سامانه‌ی ۸۸۰۰ امکان‌پذیر است.
5. مراسم تبرک: زمانی که زائران دعوت‌نامه دریافت می‌کنند، در مراسم تبرک شرکت می‌کنند و غذاهای تهیه‌شده از نذورات و اوقاف توزیع می‌شود.
6. تعداد غذاها: حدود ۶ هزار غذا در هر وعده به زائران توزیع می‌شود، و این تعداد در برخی از مناسبت‌ها به ۷۰ هزار غذا افزایش می‌یابد.
7. مهمانی‌های خاص: در مناسبات خاص، تعداد زائران حرم مطهر افزایش یافته و ترتیبات بیشتری برای خدمات ایشان فراهم می‌شود. حرم امام رضا (ع) با ارائه تسهیلات اسکان، توزیع غذا و مهمانی‌های خاص، سالانه میلیون‌ها زائر را پذیرایی می‌کند و اقدامات مؤثری برای فراهم‌کردن امکانات بهتر برای زائران انجام می‌دهد.

سایر بخش‌ها و امکانات حرم امام رضا (ع)

1. موزه‌ها

• موزه مرکزی:
  چهار طبقه شامل آثار ارزشمندی از گنجینه‌های تمبر و اسکناس، تاریخ مشهد، صدف و هنرهای تجسمی است.
• گنجینه‌ی نفایس:
  دارای قرآن‌های نفیس و هدایای معظم رهبری و استاد فرشچیان.
• موزه‌ی فرش:
  نمایش تخته قالی و قالیچه‌های نفیس با ارزش تاریخی و هنری.
• موزه‌ی مردم‌شناسی:
  در ضلع جنوب غربی حرم با اشیاء و ساختمان حمام با ارزش قرار دارد.

2. بنیاد پژوهش‌های اسلامی

دارای دارالشفاء با تجهیزات پزشکی کامل و امکاناتی مانند اورژانس، رادیولوژی، آزمایشگاه و داروخانه.

3. کتابخانه‌ها

• کتابخانه‌ی مرکزی: با بیش از ۷ میلیون مراجعه‌کننده و کتب با قدمت تا ۱۲ قرن پیش.
• کتابخانه‌ی مسجد گوهرشاد: کتابخانه‌ی تخصصی اهل بیت با وسعت ۱۲۰۰ متر مربع.

4. سه گورستان به نام‌های بهشت ثامن الائمه ۱، ۲ و ۳

5. خدمات به زائران:

• زائربرهای برقی برای رفاه حال سالمندان و افراد با مشکلات حرکتی.
• ارائه صندلی چرخ‌دار در ورودی‌های حرم.
• پارکینگ‌های حرم و وضوخانه‌ها.
• مرکز نمایشگاه‌ها و همایش‌ها در ورودی باب‌الجواد.

6. فروشگاه‌ها:

فروشگاه‌های کتاب و محصولات فرهنگی در انواع ورودی‌ها با امکان خرید اقلام فرهنگی و تذکاری.

زیارت مجازی و سه بعدی حرم امام رضا (ع)

اخیراً امکان زیارت مجازی به بارگاه ملکوتی امام هشتم (ع) و زیارت سه بعدی حرم امام رضا (ع) به شکل زنده و پخش زنده فراهم شده است. برای استفاده از این امکانات:

1. زیارت سه بعدی حرم امام رضا (ع):

• به پایگاه اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی به نشانی [https://tv.razavi.ir/panorma_pilgrimage/](https://tv.razavi.ir/panorma_pilgrimage/) مراجعه کنید.
• مسیر تشرف خود را در حرم مطهر رضوی انتخاب کرده و از زیبایی و محیط مجازی حرم بهره‌مند شوید.

2. پخش زنده حرم امام رضا (ع):

با این امکانات، حتی در شرایطی که امکان حضور فیزیکی در حرم وجود ندارد، می‌توانید از زیبایی‌ها و مراسمات حرم امام رضا (ع) بهره‌مند شده و زیارت خود را به صورت مجازی و سه بعدی تجربه کنید.

• از طریق لینک [https://tv.razavi.ir/fa](https://tv.razavi.ir/fa) به پخش زنده بخش‌های مختلف حرم امام رضا (ع) دسترسی یابید.
• در هر زمان و مکان، به مراسم‌ها و زیبایی‌های حرم مطهر شرکت کرده و زیارت خود را با دقت بیشتری انجام دهید.

جاذبه های دیدنی اطراف حرم امام رضا

• پارک کوهسنگی (مشاهده روی نقشه)
• سرزمین موج های آبی (مشاهده روی نقشه)
• آرامگاه نادرشاه افشار (مشاهده روی نقشه)

بیشتر بخوانید: بهترین رستوران های مشهد

گالری تصاویر از حرم امام رضا (ع) در مشهد